Από την Κομοτηνή κατευθύνεστε ΝΑ προς Μαρώνεια, παρακάμπτετε το Κόσμιο και σε 17χλμ. μπαίνετε στον οικισμό της Ξυλαγανής, περιοχή αγροτική με πλούσιο (βαμβάκι και δημητριακά) αρδευόμενο κάμπο. Ονομαστά ήταν τα σκόρδα Ξυλαγανής, που σπάνια τα βρίσκει κανείς τώρα. Οι κάτοικοί της έφτασαν εδώ το 1924 από την Ανατολική Ρωμυλία με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Πάνω στον κεντρικό δρόμο, στην έξοδο προς Μαρώνεια, ένας αναπαλαιωμένος αλευρόμυλος (δωρεά των οικογενειών Ουζουνοπούλου και Ατζεμιάν) στεγάζει το Λαογραφικού Μουσείο του «Πολιτιστικού Ομίλου Ξυλαγανής» (ΠΟΞ), εμβαδού 700τ.μ. Υλικές μαρτυρίες από την τέχνη, τη ζωή και την ιστορία του τόπου - δωρεές των κατοίκων του χωριού - προβάλλουν το λαϊκό πολιτισμό της περιοχής. Εξαιρετική η αξιοποίηση του φωτογραφικού υλικού. http://www.xylagani-mouseio.gr/ Πριν την άφιξή σας,  τηλεφωνήστε στα: +30 25330 22388 και +30 693 6148 685. Από την Ξυλαγανή, φτάνετε μετά από 11χλμ. στον διατηρητέο παραδοσιακό οικισμό της Μαρώνειας, χτισμένο στους πρόποδες του όρους Ίσμαρος, με θέα το Θρακικό Πέλαγος, τη Θάσο και τη Σαμοθράκη. Ιδρύθηκε τον 16ο αι., όταν οι κάτοικοι της παραλιακής ομώνυμης πόλης κατέφυγαν εδώ για να γλυτώσουν από τους πειρατές. Κάντε μια στάση στη γραφική πλατεία με τα βαθύσκιωτα πλατάνια. Περιπλανηθείτε στα σοκάκια με τα μακεδονίτικα πέτρινα αρχοντικά του 19ου αι. ( Χατζηαλέξη, Καράβα, Πανδερυμένου), τότε που οι Μαρωνίτες έμποροι και τραπεζίτες διέπρεπαν στα κέντρα του Ελληνισμού (Οδησσό, Τεργέστη, Αλεξάνδρεια, Κωνσταντινούπολη) και γέμιζαν πλούτη την ιδιαίτερη πατρίδα. Δείτε τους ναούς του 18ου αι. (της Παναγίας και του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου), το σχολείο του 1908. Το οικοδομικό υλικό του προέρχεται από την αρχαία Μαρώνεια και τα μάρμαρα του από το θέατρο της! Την έκθεση «Η Μαρώνεια και ο Ίσμαρος από τα προϊστορικά μέχρι τα νεότερα χρόνια» στο αρχοντικό Ταβανιώτη. Η Αρχαία Μαρώνεια, ιδρυμένη από Χιώτες αποίκους, στις νοτιοδυτικές πλαγιές του ΄Ισμαρου, στα μέσα του 7ου π .Χ. α ι., μεγάλο εμπορικό και ναυτιλιακό κέντρο με εξαιρετικό κλίμα, - κάτι που αμέσως διαπιστώνει ο σημερινός επισκέπτης-, τον 4ο αι. π.Χ. είχε αναλάβει το μεγαλύτερο τμήμα του εμπορίου στον χώρο της Θράκης. Προσαρτήθηκε στη Μακεδονία στα μέσα του 4ου αι. π.Χ., ενώ το 167 π.Χ. η Ρώμη προχώρησε στη σύναψη συμμαχίας μαζί της. Η ακμή της συνεχίστηκε και κατά τους βυζαντινούς χρόνους. Η οχύρωση της κλασικής πόλης έχει μήκος 10χλμ. και περιλαμβάνει μία έκταση 4.000 στρεμμάτων από την παραλία μέχρι την κορυφή του Ίσμαρου. Ο αρχαιολογικός χώρος είναι τεράστιος και η επίσκεψή του παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, μεγάλη ποικιλία ευρημάτων, μέσα σε ένα καταπράσινο τοπίο, όπου δεσπόζει η ελιά. Διαδρομή στην Αρχαία Μαρώνεια Από την Μαρώνεια προς Άγιο Χαράλαμπο, σε 4χλμ. θα βρείτε δεξιά πινακίδα για να δείτε τα θεμέλια του ιερού του Διονύσου (4ος αι. π.Χ.). Στο Ιερό αυτό βρέθηκε πήλινο προσωπείο του Διονύσου, το οποίο εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κομοτηνής. Πιο κάτω, στον κεντρικό χωματόδρομο περνάτε από το αρχαίο θέατρο της Μαρώνειας, συνεχίζετε παράλληλα με το Θρακικό Πέλαγος κάτω από τον Ίσμαρο και την αρχαία πόλη του, και τμήμα των τειχών της. Σε 1χλμ. από το θέατρο μπαίνετε στην περιοχή της Μαρμαρίτσας με τα λευκά πετρώματα (αρχαία λατομεία). Συνεχίζετε ανάμεσα στους ελαιώνες απ’ όπου περνά το εθνικό μονοπάτι Ε6. 2χλμ. μετά το θέατρο δεξιά βρίσκεστε μπρος στους δύο βοτσαλωτούς κολπίσκους της Μαρμαρίτσας, 300μ. από τον κεντρικό χωματόδρομο. Το Αρχαίο Θέατρο της Μαρώνειας Κατασκευάσθηκε στην ελληνιστική εποχή, αλλά έχει υποστεί μετασκευές στα ρωμαϊκά χρόνια. Σώζονται τρεις σειρές από το λίθινο κοίλο, ο κεντρικός και ο πεταλόσχημος αγωγός της ορχήστρας και το κτήριο της ρωμαϊκής σκηνής. Το θέατρο διέθετε 2.500 θέσεις και υπήρχαν 10 σειρές κερκίδων, κάτω από τις οποίες βρέθηκε ο κτιστός αγωγός που έστελνε τα νερά του βουνού στη θάλασσα. Το μνημείο ήταν σε χρήση μέχρι τον 4ο αι. μ.Χ. Έχει εξαιρετική ακουστική: η θέση που βρίσκεται χτισμένο λέγεται ακόμη και σήμερα Καμπάνα! Το καλοκαίρι του 2009 ολοκληρώθηκαν τα έργα αποκατάστασης και δόθηκαν οι πρώτες παραστάσεις έπειτα από 1.600 χρόνια σιωπής! Ο αρχαιολογικός χώρος που περικλείει το θέατρο είναι ανοικτός Δευτέρα – Τρίτη: 8:00 – 15:00 και Τετάρτη – Κυριακή: 8:00 – 16:00. Άγιος Χαράλαμπος Από τη Μαρώνεια παίρνετε τον δρόμο που 5χλμ. μετά οδηγεί στη θάλασσα και συγκεκριμένα στο λιμανάκι του Αγ. Χαραλάμπους, όπου κάθε πρωινό οι ντόπιοι ψαράδες βγάζουν άφθονο φρέσκο ψάρι που πηγαίνει θαυμάσια με το κρασί της περιοχής. Εδώ βρισκόταν και το αρχαίο λιμάνι, του οποίου μπορείτε να διακρίνετε τον λιμενοβραχίονα καθώς και λείψανα μνημείων της ρωμαϊκής και της βυζαντινής περιόδου. Από τη Μαρώνεια στα Πετρωτά και την Αρχαία Ζώνη Ξεκινήστε από Μαρώνεια για Άγιο Χαράλαμπο. Στο 4ο χλμ. θα βρείτε πινακίδες προς Αρχαίο θέατρο. Στρίψτε αριστερά από εδώ και πέρα ο δρόμος είναι χωμάτινος. Για περίπου 1700 μ., μέχρι το αρχαίο θέατρο ο δρόμος είναι καλός. Για τη συνέχεια θα ήταν καλύτερα να έχετε αμάξι τετρακίνησης 4Χ4. Μετά το θέατρο θα συνεχίσετε παράλληλα με το Θρακικό Πέλαγος κάτω από τον Ίσμαρο και την αρχαία πόλη του, και τμήμα των τειχών της. Σε 1χλμ. από το θέατρο μπαίνετε στην περιοχή της Μαρμαρίτσας με τα λευκά πετρώματα (αρχαία λατομεία). Συνεχίζετε ανάμεσα στους ελαιώνες απ’ όπου περνά το εθνικό μονοπάτι Ε6 και σε 2χλμ. και μετά το θέατρο δεξιά μπρος τα δύο βοτσαλωτά κολπάκια της Μαρμαρίτσας 300 μ. από τον κεντρικό χωματόδρομο. Σε 1χλμ. πινακίδα δείχνει προς Μεγαλιθική πύλη και Ληνό. Εμφανής δρόμος δεν υπάρχει ωστόσο με όχημα 4χ4 μπορείτε να προχωρήσετε ακόμα 700μ. Θα συνεχίσετε με τα πόδια για 3 λεπτά ακολουθώντας τις πινακίδες ή τα βέλη αριστερά και θα φτάσετε στη Μεγαλιθική πύλη με μονολιθικές παραστάσεις. Τώρα περπατώντας δεξιά ακολουθώντας τα βέλη για 15 λεπτά θα φτάσετε στον λαξευτό ληνό. Προχωρήστε στον κεντρικό χωματόδρομο και σε 1χλμ. θα βρείτε πινακίδα «Οδύσσειο ρείθρο» και λίγα μέτρα πιο κάτω μπαίνετε στην περιοχή Σύναξης για την παραλία ακολουθήστε δεξιά την διασταύρωση για να βρεθείτε στη Σύναξη με τα early  chris ευρήματα. Από τη Σύναξη τα αρχαία χρόνια έφευγαν τα πλοία για να μεταφέρουν στη Σαμοθράκη τους προσκυνητές του Ιερού των Μεγάλων Θεών. Συνεχίζοντας στον κεντρικό χωματόδρομο σε 1,5χλμ. έχετε θέα την θάλασσα και συναντάτε έναν ερειπωμένο πύργο. Στην συνέχεια, ακολουθείτε δεξιά και φτάνετε στις κατασκηνώσεις και την παραλία των Πετρωτών ενώ ο δρόμος συνεχίζει παραλιακά και σε απόσταση 6 χλμ. φτάνει στην αρχαία Ζώνη που από μόνη της είναι ένας ξεχωριστός και ιδιαίτερου ενδιαφέροντος προορισμός.